โครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดมุกดาหาร

ประวัติโครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ 

1. พระราชดำริ
     พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงมีความห่วงใยชีวิตเป็นอยู่ของาราษฎร บริเวณพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร จึงได้พระราชทานดำริ เกี่ยวกับงานพัฒนาแหล่งน้ำ และงานพัฒนาอาชีพของราษฎรหลายครั้ง สรุปแนวพระราชดำริ ได้ดังต่อไปนี้เมื่อวันที่ 10 มิถุนายน 2537 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้ทรงมีพระราชดำรัสกับพลเอกเทียนชัย จันมุกดา รองสมุหราชองครักษ์ ณ ศาลาดุสิดาลัย พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน เกี่ยวกับงานชลประทาน สรุปความว่า ให้กรมชลประทานตรวจสอบสภาพพื้นที่ สภาพการถือครองที่ดิน สภาพน้ำท่าในลำห้วยสายต่างๆ ตลอดจนสภาพการเพาะปลูกและการทำกินของราษฎร ตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร เพื่อใช้เป็นข้อมูลประกอบการพิจารณาศึกษา และก่อสร้างแหล่งน้ำช่วยเหลือการเพาะปลูก และการอุปโภคบริโภคของราษฎรบริเวณดังกล่าว และเพื่อให้เกิดประโยชน์แก่เกษตรกรในท้องถิ่นอย่างแท้จริง ส่วนราชการต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง ควรร่วมกันดำเนินการให้เกิดการจัดการในรูปแบบเดียวกับสหกรณ์การเกษตรหุบกระพง ตำบลเขาใหญ่ อำเภอชะอำ จังหวัดเพชรบุรี ตามที่ทรงวางโครงการในแผนที่ มาตราส่วน 1: 50,000 ดังนี้

       1) โครงการอ่างเก็บน้ำห้วยพุง เพื่อส่งน้ำช่วยเหลือราษฎรบ้านคำผักกูด และบริเวณใกล้เคียง
       2) โครงการอ่างเก็บน้ำบ้านคำผักกูด เพื่อส่งน้ำช่วยเหลือราษฎรบ้านปากช่อง และบริเวณใกล้เคียง
       3) โครงการอ่างเก็บน้ำบ้านสานแว้ (ห้วยด่าน) เพื่อส่งน้ำช่วยเหลือราษฎรที่มีที่ทำกินทางด้านท้ายอ่างเก็บน้ำ
       4) โครงอ่างเก็บน้ำห้วยหอย เพื่อส่งน้ำช่วยเหลือราษฎรบ้านปากช่อง และบริเวณใกล้เคียง
       5) โครงการอ่างเก็บน้ำห้วยพุ เพื่อส่งน้ำช่วยเหลือราษฎรบ้านนาหินกอง และบริเวณใกล้เคียง

     เมื่อวันที่ 5 กรกฎาคม 2537 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้พระราชทานพระราชดำริเกี่ยวกับงานชลประทาน โครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร แก่เจ้าหน้าที่กรมชลประทาน ณ วัดปทุมวนารามราชวรวิหาร สรุปได้ดังนี้ "ควรเปิดโครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน เนื้อที่ประมาณ 102,000 ไร่ โดยมีคณะกรรมการบริหารโครงการฯ ซึ่งประกอบด้วยผู้แทนส่วนราชการต่างๆ และควรกำหนดพื้นที่โครงการฯ ออกเป็นเขตให้สอดคล้องกับโครงสร้างพื้นฐานที่สามารถเอื้ออำนวยต่อการพัฒนาในรูปแบบต่างๆ ที่เหมาะสม คือ เขตพัฒนาอาชีพเสริม เขตพัฒนาการเกษตร และเขตอนุรักษ์และฟื้นฟูสภาพป่า"

       เขตที่ 1 (เขตพัฒนาอาชีพเสริม) ได้แก่ พื้นที่ทางตอนบนบริเวณบ้านคำผักกูด บ้านสานแว้ ตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร ซึ่งปัจจุบันมีอ่างเก็บน้ำขนาดเล็กที่ได้ก่อสร้างไว้แล้ว และที่กำลังก่อสร้าง ปริมาณน้ำเก็บกักในอ่างเก็บน้ำต่างๆ เหล่านั้นมีไม่มากคงไม่เพียงพอส่งช่วยเหลือให้ราษฎรใช้ทำการเพาะปลูกได้อย่างเต็มที่ ประกอบกับในปัจจุบันที่บ้านสานแว้ เป็นที่ตั้งศูนย์ศิลปาชีพของสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ จึงควรกำหนดเขตที่ 1 เป็นพื้นที่พัฒนาอาชีพเสริม เนื้อที่รวมทั้งสิ้นประมาณ 4,000 ไร่
       เขตที่ 2 (เขตพัฒนาการเกษตร) ได้แก่ พื้นที่ต่อจากเขตที่ 1 บริเวณบ้านปากช่อง และบ้านนาหินกอง ตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร กรมชลประทานควรเร่งพิจารณาและก่อสร้างโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยหอย และโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยพุ โดยกำหนดขนาดความจุอ่างให้เก็บน้ำให้ได้มากที่สุด จะทำให้มีน้ำเพียงพอส่งช่วยเหลือพื้นที่เพาะปลูกรวมทั้งสิ้นประมาณ 4,300 ไร่ ได้อย่างเต็มที่ พื้นที่เขตนี้ควรพิจารณาจัดแบ่งเป็นแปลงๆ ขนาดตามความเหมาะสม เพื่อให้ราษฎรในเขตโครงการพัฒนาลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน ได้รับที่เดือดร้อนไม่มีที่ทำกินได้เข้าอยู่อาศัย โดยมีการจัดการในลักษณะเดียวกับสหกรณ์การเกษตรหุบกะพง อำเภอชะอำ จังหวัดเพชรบุรี
       เขตที่ 3 (เขตพัฒนาการเกษตร) ได้แก่ พื้นที่บริเวณบ้านแก่งนาง ตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร ซึ่งปัจจุบันได้รับน้ำทำการเกษตรจากโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยทาอยู่แล้ว และพื้นที่ที่จะได้รับน้ำจากโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ เมื่องานก่อสร้างนี้แล้วเสร็จ
       เขตที่ 4 (เขตอนุรักษ์และฟื้นฟูสภาพป่า) ได้แก่ พื้นที่บริเวณบ้านแก่งนาง ตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร ซึ่งปัจจุบันได้รับน้ำทำการเกษตรจากโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยทาอยู่แล้ว และพื้นที่ที่จะได้รับน้ำจากโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ เมื่องานก่อสร้างโครงการนี้แล้วเสร็จ

2. สภาพพื้นที่โครงการฯ